Osoby z niepełnosprawnością istniały w społeczeństwie od zawsze, jednak samo angielskie słowo "disability" i jego polski odpowiednik pojawiło się w drugiej połowie XX wieku. Co tak naprawdę oznacza słowo niepełnosprawność? Wyjaśnienie tego terminu jest niezwykle trudne, ponieważ obejmuje ona swoim zasięgiem wiele aspektów życia między innymi społeczne, fizyczne, psychiczne, socjologiczne, medyczne, prawne oraz wiele innych. Nie istnieje jedna ogólna definicja niepełnosprawności.
W 1980r. po raz pierwszy Światowa Organizacja Zdrowia opracowała i opublikowała jej definicję w Międzynarodowej klasyfikacji uszkodzeń, upośledzeń i niepełnosprawności. WHO ukazuje trzy aspekty stanowiące wymiar tego problemu: biologiczny, funkcjonalny i społeczny.
Wyodrębnia cztery podgrupy problemów:
- Patologia - obecność takiego stanu fizycznego lub psychicznego, który przerywa naturalne procesy fizyczne lub psychiczne ludzkiego organizmu i jednocześnie mobilizuje organizm do powrotu do stanu prawidłowego,
- Uszkodzenia - utrata prawidłowej struktury anatomicznej, fizjologicznej lub psychicznej,
- Ograniczenie funkcjonowania - ograniczenie w osiąganiu lub wykonywaniu podstawowej aktywności organizmu jako całość,
- Niepełnosprawność - ograniczenie w pełnieniu ról i zadań, jakie są społecznie oczekiwane w określonym kulturowo i fizycznie środowisku.
W Polsce do ustalenia definicji niepełnosprawności doszło dopiero w 1993r., kiedy dokonano zapisu w Rządowym Programie Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych. Dziś w Dzienniku ustaw znajdziemy następującą definicję: Niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemożliwienia egzystencji (…). Uchwała Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 roku - Karta Praw Osób Niepełnosprawnych uznaje, że: Osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych. W Ustawie o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych możemy znaleźć następującą definicję: niepełnosprawności - oznacza to trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy.
Niepełnosprawność jest pojęciem wielopłaszczyznowym i wieloznacznym, w literaturze naukowej możemy znaleźć jego wiele definicji. Zdaniem T. Żółkowskiej definicje osoby niepełnosprawnej można podzielić na:
- Definicje ogólne - podkreślają moment uszkodzenia i niepełnosprawności organizmu oraz upośledzenia.
- Definicje dla określonych celów np. dla celów rehabilitacji zawodowej, szkolnictwa specjalistycznego czy rożnych świadczeń i przywilejów.
- Definicje dla poszczególnych grup niepełnosprawnych.
T. Żółkowska uważa, że: definicje niepełnosprawności są odzwierciedleniem przeciwności pojęć "sprawny"- "niepełnosprawny", w odniesieniu do jakiegoś modelowego obrazu człowieka. W obrazie tym wskazuje się na pewne elementy, których obecność definiuje sprawność jednostki, zaś ich brak staje się wskaźnikiem ograniczonej czy niepełnej sprawności.
W innej literaturze dotyczącej tematu możemy również znaleźć podział definicji osoby niepełnosprawnej na trzy rodzaje, poniżej przedstawię dokładniejszy opis definicji według J. Sowy. Definicje ogólne - definicje te przede wszystkim podkreślają moment uszkodzenia i niepełnosprawności organizmu jak i również upośledzenia. J. Sowa sądzi, że osobą niepełnosprawną jest taka, która posiada określone uszkodzenie narządów, które powodują duże konsekwencje dla prowadzenia normalnego trybu życia i funkcjonowania społecznego. W zakres drugiej grupy definicji osoby niepełnosprawnej wchodzą definicje opracowane dla określonych celów np. szkolnictwa specjalnego, świadczeń, rehabilitacji, zatrudnienia, uprawnień. Są to definicje oparte na konkretne kryteria. Trzecia grupa obejmuje definicje poszczególnych grup osób niepełnosprawnych (niewidomych, niesłyszących, upośledzonych umysłowo itp.)
Jak już było wspomniane niepełnosprawność jest pojęciem wieloznacznym, jest wielozakresowa i wielopłaszczyznowa, więc przedstawia się w kilku wymiarach życia i jest ona relatywna w stosunku do aktualnie obowiązujących norm i standardów społeczno-kulturowych. Chociaż wiele definicji jest podobnych, to każdy autor przedstawia znaczenie tego słowa w trochę inny sposób.
W. Dykcik uważa, że niepełnosprawność obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, które wynikają z uszkodzenia zdolności wykonywania pewnych czynności w sposób uważany za normalny, powszechny dla życia ludzkiego. Ograniczenia takie mogą mieć charakter przejściowy, całkowity, lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, psychicznej oraz fizycznej., według K. J. Zabłockiego osoba niepełnosprawna to taka, która przez uszkodzenia pod względem fizycznym, somatycznym lub psychicznym ma znaczne trudności w wywiązywaniu się z zadań, które stawia przed nią życie codzienne, szkoła, praca zawodowa i czas wolny. Komitet Rehabilitacji i Readaptacji Człowieka Polskiej Akademii Nauk stosuje w spisach ludności Głównego Urzędu Statystycznego następującą definicję niepełnosprawności: osoby niepełnosprawne są to: osoby o naruszonej sprawności psychofizycznej, powodującej ograniczenia funkcjonalne sprawności lub aktywności w stopniu utrudniającym pełnienie właściwych dla ich wieku i płci ról życiowych.
W literaturze odnajdziemy wiele różnych definicji dotyczących niepełnosprawności, jednak wspólną cechą każdej są trudności, które osoba taka poprzez pewne ograniczenia napotyka w swoim życiu.
Ostatecznie można powiedzieć, że osobą niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub psychiczny okresowo lub stale utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.