Zapobieganie przemocy domowej - czym jest przemoc i jak jej przeciwdziałać? Rodzina powinna być dla każdego z nas synonimem bezpieczeństwa, niestety nie zawsze tak jest. W wielu rodzinach dochodzi do zjawiska przemocy, czyli krzywdzenia w różny sposób swoich najbliższych.
Przemoc domowa jako zjawisko społeczne jest bardzo istotnym i niestety coraz bardziej powszechnym problemem dla wielu specjalistów, w tym psychologów, socjologów, pedagogów, specjalistów z zakresu pomocy społecznej, wymiaru sprawiedliwości… Czym jest przemoc domowa, skąd się bierze, jak się objawia i jak można jej zapobiegać?
Czym jest przemoc i przemoc domowa?
Zjawisko przemocy obejmuje czynienie krzywdy drugiej stronie, jest to działanie umyślne, celowe i nastawione na to, aby sprawić komuś ból fizyczny lub/i psychiczny.
Przemoc tym różni się od agresji, że w tym przypadku jest mowa o nierównowadze sił, zawsze mamy do czynienia z silniejszym sprawcą przemocy oraz słabszą ofiarą. Siła i słabość mogą wynikać z różnych kwestii, np.:
- wieku (rodzic-dziecko, dorosły-osoba starsza),
- zdrowia i siły fizycznej (dziecko-dorosły, osoba zdrowa-niepełnosprawna),
- zależności (rodzic-dziecko, szef-podwładny);
… i wielu innych. W różnych przypadkach sprawcy przemocy wykorzystują swoją przewagę nad ofiarą.
Przyczyny przemocy w rodzinie
Skąd bierze się przemoc, zwłaszcza w rodzinie? Dlaczego niektórzy krzywdzą swoich najbliższych i nie rozumieją, jak wielki ból im wyrządzają? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie.
Problemy rodzinne
Psychologowie i socjolodzy są zgodni: przyczyny przemocy domowej są niezwykle złożone, czasami wiele czynników składa się na fakt dopuszczania się przemocy w rodzinie. Co sprzyja przemocy domowej? Wyróżnić można kilka czynników, których występowanie może (ale nie musi!) sprzyjać występowaniu zjawiska przemocy w rodzinie.
Należą do nich:
1. Czynniki środowiskowe - czyli związane z miejscem i specyfiką naszego miejsca wychowania:
- najczęściej przejście z roli ofiary do sprawcy przemocy, bardzo często dorośli, którzy w okresie dzieciństwa byli ofiarami przemocy, gdy dorosną stają się sprawcami. Jest tak ponieważ w okresie socjalizacji dostarczono im destruktywnych, negatywnych wzorców zachowania i budowania relacji rodzinnych. Możemy powielać je w dorosłym życiu ale już w innej formie: sami przyjmujemy rolę sprawców, dokładnie bowiem wiemy, jak oni się zachowywali. I tak właśnie syn z rodziny przemocowej może stać się przemocowym synem dla matki ale i agresywnym mężem w swojej rodzinie.
- Możemy mówić również o powielaniu schematu, czyli dzieci wychowane w rodzinach patologicznych, przepełnionych przemocą fizyczną i psychiczną bardzo często w dorosłym życiu również szukają osób, które są sprawcami przemocy: wzrastali w takim środowisku i tylko ono jest im znane, tylko w takiej relacji potrafią się odnaleźć. Bardzo często dorośli z rodzin patologicznych wypierają się powielania schematu z okresu dzieciństwa ale może się zdarzyć, że właśnie to zapieranie się jest najprostszą do tego drogą.
2. Czynniki genetyczne i biologiczne
Związane są z genetyką, możemy dziedziczyć pewne predyspozycji do przemocy od naszych przodków, niestety nie jest to łatwe do udowodnienia, sprawca przemocy musiałby się bowiem poddać badaniom genetycznym oraz odpowiedniej terapii.
3. Czynniki osobowościowe
Za bycie sprawcą czy ofiarą przemocy mogą również odpowiadać pewne cechy naszej osobowości. Sprawcy mogą mieć wysoki poziom impulsywności, reagować bardzo emocjonalnie, mieć problem z kontrolowaniem emocji, zwłaszcza negatywnych. U ofiar obserwuje się podwyższony poziom lęku, niską samoocenę i pewność siebie.
4. Czynniki życiowe, związane z aktualną sytuacją rodziny
Zdarzyć się może, że zjawisko przemocy pojawi się w rodzinie nagle jako skutek traumatycznych wydarzeń, jakie miały w niej miejsce, np. śmierć kogoś bliskiego (np. kobieta po stracie dziecka zaczyna stosować przemoc psychiczną i seksualną wobec męża), utrata pracy (sfrustrowany mąż zaczyna stosować przemoc wobec żony), zdrada (zraniona żona stosuje przemoc wobec niewiernego małżonka, itp. Bardzo często przemoc wobec najbliższych obserwuje się również u osób, które opuściły mury zakładów karnych.
5. Uzależnienia w rodzinie
W tym oczywiście uzależnienie od alkoholu, narkotyków ale tak naprawdę każdy rodzaj uzależnienia jest predykatorem rozwinięcia się zjawiska przemocy. Do czynienia krzywdy może dochodzić w rodzinie alkoholowej ale i owładniętej hazardem czy uzależnieniem dziecka od mediów. Agresywny syn, odsunięty od komputera czy telefonu może stosować agresję względem rodzeństwa, rodziców, dziadków.
Uzależnienia w rodzinie
Jak widzimy, nie zawsze da się zapobiegać występowaniu przemocy poprzez wyeliminowanie czynników, które ją powodują. Nie mamy bowiem wpływu na środowisko, w jakim się wychowaliśmy, nasz genotyp ani wiele cech osobowości. Warto jednak w profilaktyce przemocy zwracać uwagę na opisane wyżej czynniki i reagować w przypadku zaobserwowania czegoś niepokojącego.
Rodzaje przemocy w rodzinie
Bardzo często zdarza się, że kilka czynników łączy się, co staje się wyzwalaczem dla zjawiska przemocy. Przejawia się ona na wiele sposobów w zależności od rodzaju.
Wyróżniamy:
- Przemoc fizyczną, obejmują intencjonalne zadanie fizycznego bólu drugiej osobie w celu realnego jej skrzywdzenia, np. poprzez bicie, kopanie, popychanie, szturchanie, przypalanie, ciągniecie za włosy. Za przemoc fizyczną uznaje się również uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb głodu, pragnienia ale i ogarnianie dostępu do snu czy utrudnianie załatwiania potrzeb fizjologicznych, ograniczanie przestrzeni osobistej, np. poprzez zamykanie w ciasnych pomieszczeniach. Przemoc fizyczna jest brutalnym i bardzo niebezpiecznym rodzajem przemocy. Bezpośrednio może prowadzić do zagrożenia zdrowia, a nawet życia!
- Przemoc psychiczna, zwana również emocjonalną - w tym przypadku mówimy o intencjonalnym zadawaniu bólu psychicznego poprzez bliską nam osobę poprzez zastraszanie, krzyczenie, grożenie, szantażowanie, obrażanie, stosowanie słownych obelg, krytykowanie. Za przemoc psychiczną uznaje się również lekceważenie drugiej strony poprzez jej lekceważenie, pomijanie w rozmowach. W rodzinie, związku za formę przemocy psychicznej uznaje się tak zwane karanie milczeniem. Gdy bliska nam osoba nie odzywa się do nas długi czas, próbując nas w ten sposób skrzywdzić, czyni nam ogromny ból. Dla wielu bowiem lekceważenie i obojętność jest gorsza niż realna nienawiść. Przemoc psychiczna to również utrudnianie realizowania swoich potrzeb, w tym potrzeby samorealizacji, np. mąż nie pozwala żonie iść do pracy, na studia, utrudnianie dzieciom przez zaborczych rodziców kontaktów społecznych, itp.
- Przemoc seksualna - to rodzaj przemocy niestety powszechny w rodzinach, związkach, bardzo często współistnieje z przemocą fizyczną lub/i psychiczną. Przemoc seksualna obejmuje z jednej strony zmuszanie drogiej strony do czynności seksualnych lub praktyk seksualnych, na które ona się nie godzi (konkretne pozycje techniki, realizowanie fantazji drugiej strony), jak również karanie brakiem zbliżeń, obojętnością, oziębłością seksualną. Przemoc seksualna może pojawić się u osób, które w dzieciństwie były molestowane seksualnie. Może pojawić się również jako oznaka zdrady ale i jej skutek - w ten sposób przejawiać może się złość na partnera/kę za przerwanie romansu.
- Przemoc ekonomiczna - mniej znany ale niestety również częsty w rodzinach rodzaj przemocy. Stosowany także w związkach partnerskich. Przemoc ekonomiczna polega na ograniczaniu drugiej stronie pewnych dóbr, również finansów, np. zabieranie wypłaty, ograniczanie wydatków, wyprzedawanie rzeczy. Może przejawiać się również jako uzależnianie od siebie finansowo drugiej strony, np. mąż nie pozwala żonie pracować i staje się ona (i dzieci) zależne finansowo od niego. W ten sposób ofiara czuje się słabsza, co potęguje poczucie siły u sprawcy.
Widzimy, że form przemocy w rodzinie jest naprawdę wiele, można krzywdzić bliskie nam osoby na różne sposoby. Kim są osoby krzywdzone, a im oprawcy?
Ofiary i sprawcy przemocy domowej
Ofiara przemocy domowej może ale nie musi być słabsza od agresora. Często ofiarami są dzieci, osoby starsze, niepełnosprawne (zarówno fizycznie, jak i intelektualnie), chore ale i zupełnie zdrowe, w przypadku których trudno mówić o nierównowadze sił, np. ofiarami przemocy może być zdrowa, wykształcona, pracująca kobieta, która zostaje zdominowana przez agresywnego męża. Oprawca wykorzystuje słabsze strony ofiary i stosuje wobec niej przemoc.
Sprawca z kolei może ale nie musi być osobą nadmiernie pewną siebie, czasami przemoc wynika również z niskiej samooceny i udowadniania sobie swojej wartości poprzez krzywdzenie innych. Czy sprawca przemocy może być chory psychicznie, cierpieć na jakieś zaburzenie? Owszem i w zdecydowanej większości przypadków tak właśnie jest. Wiele zaburzeń jest w stanie wyzwolić zachowania przemocowe, w tym wspomniane wcześniej uzależnienia ale i zaburzenia osobowości, schizofrenia czy zaburzenia nerwicowe.
Zapobieganie przemocy domowej
Proces zapobiegania, czyli profilaktyki przemocy domowej powinno koncentrować się wokół trzech grupach osób: ofiarach przemocy, jej świadkach (np. dzieciach) oraz sprawcach. Istotne jest zabezpieczania i chronienie ofiar i świadków, kierowanie na terapię sprawców przemocy, jak również dokładanie starań, aby odpowiedzieli oni za to, co zrobili i jak skrzywdzili swoich najbliższych. Poniżej 3 kroki, pozwalające nam na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.
1. Baczna obserwacja oraz reagowanie w przypadku jakichkolwiek podejrzeń co do przemocy domowej
Jeśli wydaje się nam, że w danej rodzinie dzieje się coś złego, niepokoi nas zachowanie dzieci, któregoś z rodziców, coś przykuwa naszą uwagę i nie daje spokoju - oraz są to uwagi subiektywne (np. nie chcemy oskarżyć męża koleżanki, którego po prostu nie lubimy) należy odpowiednio zareagować.
2. Szukanie pomocy i powiadamiania odpowiednich służb
Kogo, kiedy i jak powiadomić? Istnieje wiele miejsc i instytucji, które zajmują się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie oraz podejmowaniem działań, gdy do owej przemocy dojdzie. Pomocy i wparcia można szukać:
- na komisariacie Policji;
- w rejonowym Centrum Pomocy Rodzinie oraz Ośrodku Pomocy Społecznej;
- w centrach wsparcia dla kobiet, będących ofiarami przemocy w rodzinie;
- ośrodkach interwencji kryzysowej;
- w szkole (w przypadku uczącego się dziecka);
- w szeregu fundacji i stowarzyszeń, działających na rzecz ofiar przemocy;
Każda z pracujących tam osób może rozpocząć procedurę Niebieskiej Karty, czyli specjalnej formy pomocy dla ofiar przemocy. W większości z tych instytucji zatrudniony jest psycholog, z którego pomocy można skorzystać bezpłatnie. Taki wstęp do terapii jest dla każdej z ofiar przemocy niezwykle istotny. Rozmowa z psychologiem może nam pomóc zrozumieć, co złego się działo w naszej rodzinie i podjąć decyzję o przerwaniu przemocy oraz szukaniu pomocy.
Pomocy szukać można również w internecie, działa bowiem Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia". Warto także pamiętać, że istnieje Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (800 120 002 - numer jest bezpłatny, czynny całą dobę bez względu na dzień tygodnia).
3. Dbanie o niepowtórzenie się aktów przemocy, np. powrót żony do bijącego ją męża
Gdy już zareagowaliśmy na zjawisko przemocy, zostało ono wykryte, podjęte zostały odpowiednie działania, założono Niebiską Kartę, w działania włączyły się odpowiednie służby, zaopiekowano się ofiarami przemocy i odpowiednio zajęto sprawcami, należy uważać na powtarzanie się zjawiska przemocy. Gdy czujemy, że już wszystko idzie w dobrym kierunku, np. matka przebywa z dziećmi w ośrodku i ma wyprowadzić się do znalezionego jej mieszkania, warto przypilnować, aby nie wróciła do przemocowego męża. Gdy uda się nam wygrać z przemocą w swoim związku, uwolnić się od toksycznej drugiej połówki, bądźmy ostrożni przy kolejnych relacjach, aby nie wejść w kolejny związek, który będzie nas niszczył.
Psychologia mówi, że ludzie w pewien sposób "uczą się" przemocy. Tym można wyjaśnić powielanie schematy przemocowego z rodzinnego domu ale i właśnie kilkukrotne wchodzenie w związki z podobnymi osobami: agresorami. Jeśli nie czujemy się pewnie po wyjściu z przemocowe relacji, nie obawiajmy się skorzystać z psychoterapii tak długo, jak jest to nam potrzebne. Kluczem do sukcesu, czyli szczęśliwego życia bez przemocy, jest przepracowanie wszystkiego, co jest dla nas trudne i wiąże się z doświadczaniem przemocy.
Wiele firm, instytucji i placówek organizuje specjalne imprezy, festyny czy warsztaty dotyczące przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Często ma to miejsce w czerwcu, kiedy to przypada Dzień Dziecka oraz Dzień Rodziny. Zbliżające się lato i wspólnie obchodzenie tych wyjątkowych świąt może okazać się doskonałą okazją do przypomnienia, czym jest rodzina, jaką pełni rolę i jak ważne jest w niej poczucie bezpieczeństwa. Taki wydarzenia mogą być przestrogą dla wielu osób, które chcą stosować przemoc, informacją, że wiele instytucji zrzesza się, aby wspierać ofiary przemocy ale i pomagać sprawcom: w terapii swoich problemów, które są przyczyną zachowań przemocowych.
Komentarze